سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها با اشاره به اینکه ۱۳.۵ میلیون هکتار کانون فرسایش بادی در کشور وجود دارد، از خسارت سه هزار میلیاردی این پدیده به اقتصاد ایران بر اساس صورت‌های مالی سال ۹۷ خبرداد.

به گزارش مزرکز اطلاع رسانی سازمان جنگل ها از آتیه آنلاین، وحید جعفریان مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در نشستی خبری که در حاشیه افتتاح نخستین ایستگاه پایش و سنجش فرسایش بادی در یزد برگزار شد، افزود: کشور ما در سیطره مناطق خشک و بیابانی است و این مناطق چهره غالب کشور را تشکیل می‌دهند. هر سرمایه‌گذاری در این بخش باید با ملاحظات مرتبط با اکوسیستم شکننده بیابان انجام شود.

وی گفت: اگر با فشار بهره‌برداری زمینه تخریب عرصه‌های طبیعی را فراهم کنیم، گاهی با هزینه‌های گزاف هم نمی‌توانیم چیزی که از دست داده‌ایم را مجددا به دست بیاوریم.

جعفریان بیان کرد: ۳۰ میلیون هکتار از اراضی کشور تحت تاثیر فرسایش بادی قرار دارد و ۱۳.۵ میلیون هکتار کانون فرسایش بادی در ایران وجود دارد. فرسایش بادی سه هزار میلیارد تومان به کشور بر اساس مطالعات سال ۹۷ خسارت میزند. برای بدست آوردن عدد به روز باید ضرایب مرتبط را در نظر بگیریم.

وی ادامه داد: استان یزد یکی از بیابانی‌ترین استان‌های کشور است. در چنین مختصاتی توجه به مقابله با بیابان‌زایی خیلی نمود دارد. کشور ما از دیرباز پروژه‌های مقابله با بیابان‌زایی را اجرا کرده است.

مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها عنوان کرد: مفهوم بیابان‌زایی اغلب با بیابان اشتباه گرفته می‌شود. نکته اصلی این است که بیابان یک اکوسیستم طبیعی است که در طی تاریخ زمین شناسی یک تعادلی را ایجاد کرده است ولی بیابان‌زایی یک بازخورد ناشی از سوء مدیریت عوامل انسانی است که منجر به تخریب سرزمین شده است و سرزمین چهره‌ای شبیه بیابان یافته است.

وی افزود: آمار تخریب سرزمین و بیابان‌زایی در کشور ما آمار قابل توجهی است. توسعه عرصه‌های بیابانی در پایین دست، حاصل سوء مدیریت وسوء تدبیر در حوضه‌های آبریز هستند. اگر از منابع به درستی استفاده نشود، حاصل آن گستره شوره‌زارها، ماسه زارها و افزایش خسارات است.

**در برنامه هفتم به مدیریت آب و خاک توجه شود

جعفریان گفت: افت آب‌های زیرزمینی در سال‌های اخیر یکی از مهمترین عوامل بیابان‌زایی افراطی و شتابان در کشور ما بوده است. تدبیر و مدیریت شایسته آب و خاک باید به درستی در سیاستگزاری ملی کشور ما دیده شود. در تدوین برنامه هفتم و بودجه ۱۴۰۱، باید به این مسئله توجه شود.

وی تاکید کرد: هر سرمایه‌گذاری در مناطق بیابانی بدون توجه به الگوها ورویکردهای مقابله با بیابان‌زایی، سرمایه‌گذاری ناپداری است و عملا با مخاطرات متعددی روبرو است.

مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها بیان کرد: در سال ۱۴۰۰، سیاست اصلی سازمان جنگل‌ها در تبیین برنامه‌های راهبردی، تعریف الگوی مشارکتی در عرصه‌های بیابانی است.

وی ادامه داد: تلاش می‌کنیم از طریق تنوع بخشی به منابع اعتباری این حوزه و ایجاد مشوق‌ها، حمایت‌ها و بسترسازی بیشتر برای جلب سرمایه‌گذار از سایر بخش‌ها و یا از طریق جوامع بومی که در این عرصه‌ها زندگی می‌کنند و می‌توانند یکی از بهترین محافظین و نگهبانان مقابله با بیابانزایی باشند، برنامه‌های مشارکتی را توسعه دهیم.

جعفریان گفت: برای اولین بار در کشور، تعهد اجرای برنامه مشارکتی در ۵۰ هزار هکتار از بیابان‌های کشور در نظر گرفته شده است که پنج هزار هکتار آن مختص یزد است.

وی ادامه داد: جای مباهات است که استان یزد از استان‌های پیشتاز در حوزه تبیین فعالیت‌های مشارکتی در اجرای عرصه‌های بیابانی است. شاید به این دلیل که اهالی این منطقه درک بسیار عمیق‌تری از مفهوم بیابان و مخاطرات آن و نوع همزیستی با بیابان داشته‌اند.

مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها گفت: پروژه‌های متعددی دیدیم و متوجه شدیم که زندگی در این عرصه‌ها با چه مخاطراتی روبرو است و از دیرباز، مردم چگونه به این مسئله توجه داشتند.

وی در تشریح پروژه‌های مشارکتی بخش بیابان عنوان کرد: اقداماتی مثل بومگردی، پرنده نگری، گردشگری در شب‌های مناطق کویر، ژئوتوریسم و دیدن رخساره‌های منحصر به فرد این مناطق و آشنایی با فرهنگ غنی اهالی این عرصه می‌تواند از جاذبه‌های سرمایه‌گذاری در حوزه بیابان باشد.

**نبود اعتبار برای کارهای پایشی

هوشنگ جزی مدیر کل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها نیز در این نشست خبری به نبود اعتبارات برای کارهای پایش اشاره کرد.

وی گفت: متاسفانه در کشور بیشتر به کارهای اجرایی که بتوان آن را افتتاح کرد، بها داده می‌شود و برای انجام کارهای پایش و ارزیابی که در تصمیم‌سازی‌ها بسیار مهم هستند، بودجه مستقل و مناسبی نداریم.

جزی بیان کرد: یزد تنها استانی است که ایستگاه دو منطقه‌ای دارد و تنها نقطه‌ای است که فرسایش بادی را هم اندازه‌گیری می‌کند. در دیگر استان‌ها، یک ایستگاه در بالادست کفایت می‌کند.

وی افزود: برای ایجاد هر ایستگاه ارزیابی، بین یک تا یک و نیم میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم. ایستگاه پایش شاهد یک مدرسه و بانک اطلاعات خوب برای ارزیابی اثرات است.

مدیر کل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها در پاسخ به آتیه نو در ارتباط با اعتبار مورد نیاز برای تکمیل ایستگاه‌های پایش در مناطق همگن گفت: در حال حاضر ۱۲ ایستگاه پایش در کشور راه‌اندازی کردیم. دوازدهمین ایستگاه در یزد قرار دارد. اگر بخواهیم تعداد ایستگاه‌های پایش را در مناطق همگن کشور توسعه بدهیم و ۳۲ ایستگاه داشته باشیم، برای شروع هر ایستگاه رقم یک تا یک و نیم میلیارد تومان کافی است. ما نزدیک به ۲۰ سال است که ایستگاه‌های پایش خود را توسعه می‌دهیم، به آن فن‌آوری اضافه می‌کنیم یا شکل آن را تغییر می‌دهیم.

وی استفاده از تکنولوژی روز و لیرز اسکن پهباد را یکی از اقدامات مناسب سازمان جنگل‌ها برای افزایش دقت در اندازه‌گیری میزان فرسایش اعلام کرد.

جزی گفت: در سیل سال ۹۸ منطقه دشتیاری با این تکنولوژی فرسایش اندازه‌گیری شد و متوجه شدیم چهار هزار تن خاک در هکتار شسته شده است.

**نیاز به دو میلیون تومان اعتبار برای هر هکتار آبخیزداری

مدیر کل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها در بخش دیگری از سخنان خود عنوان کرد: اجرای عملیات آبخیزداری در هر هکتار، یک میلیون و هفتصد تا دو میلیون تومان هزینه می‌برد.

وی افزود: از نظر من اجرای عملیات آبخیزداری بسیار کم هزینه است. در آبخیزداری ۵۰ اقدام داریم که در چهار دسته مکانیکی، بیولوژیکی، بیومکانیکی و مدیریتی تقسیم می‌شود. هر کدام تکنیک‌های خاص خود را دارد.

جزی افزود: در ۳۳ میلیون هکتار مطالعات تفصیلی اجرایی داریم. در ۱۶ میلیون هکتار عملیات اجرا کرده‌ایم و بقیه در دست اجرا است. ظرفیت برای اجرای عملیات آبخیزداری در ۱۶ میلیون هکتار وجود دارد. اگر منابع تامین شود، کشور می‌تواند پوشش خوبی داشته باشد.

وی اضافه کرد: با اجرای عملیات آبخیزداری در هر هکتار و در سال ۵۳۰ میلیون متر مکعب در آبخوان‌ها استحصال می‌شود. با اجرای پروژه‌های آبخیزداری، هزارمتر مکعب از طریق نفوذ آب می‌توانیم استحصال کنیم. شیوه کار ما با سدسازی وزارت نیرو متفاوت است. ما آب را نفوذ می‌دهیم تا کاهش تبخیر انجام دهیم. با اجرای عملیات آبخیزداری نزدیک به ۶ تن رسوب را می‌توانیم کاهش دهیم.

**به اندازه یک سد کرج خاک از دست می‌دهیم

مدیر کل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها  بیان کرد: سالانه ۲۵۰ میلیون متر مکعب خاک وارد سدهای کشور می‌شود. حجم سد کرج ۲۰۴ میلیون متر مکعب است به این ترتیب، سالانه به اندازه حجم سد کرج خاک از دست می‌دهیم.

وی افزود: اجرای آبخیزداری در حوضه بالادست سدها زمینه کنترل رسوب را فراهم کرده و حافظ سدها است. کنترل رسوب در حوزه سدها بسیار مهم است. با اجرای عملیات آبخیزداری سالانه نزدیک به ۷۰ درصد کاهش خسارت سیل داشتیم. همه این فواید با صرف هزینه دو میلیون تومانی در هر هکتار بدست آمد.

جزی یادآور شد: برآورد سود به هزینه اقدامات آبخیزداری فقط با در نظر گرفتن ارزش بازاری آن، ۴.۸ است. متاسفانه فرآیندهایی مثل حفظ منظر، حفظ پوشش گیاهی و غیره در این محاسبات قیمت‌گذاری نمی‌شود.

وی درباره اعتبارات آبخیزداری در سال جاری عنوان کرد: ۱۱ ردیف اعتباری داریم که هر سال دولت برای آن اعتبار می‌گذارد. برای این ۱۱ ردیف، منابع کمی در نظر گرفته شده است و در کل ۴۲۰ میلیارد تومان است. همه این اعتبارات از محل اسناد خزانه بوده و نقدی نیست. یک پیمانکار که برای اجرای پروژه می‌گیری، برای نقد کردن اسنادش ۴۰ تا ۴۵ درصد کل مبلغ را باید هزینه کند.

**قطع اعتبارات صندوق توسعه ملی

مدیر کل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها گفت: صندوق توسعه ملی سه سال به ما پول داد. امسال از محل صندوق توسعه پول نداریم. چون مردم و نماینده‌های مجلس خیلی روی آبخیزداری تاکید دارند، یک ردیفی تحت عنوان متفرقه برای آبخیزداری در نظر گرفته شد که ۱۷۰۰ میلیارد تومان است. این ردیف هم اسناد خزانه است و از تخصییص آن مطمئن نیستیم.

وی افزود: اعتبارات محرومیت‌زدایی داریم. سازمان مدیریت، تعدادی شهرستان را به‌عنوان محروم می‌شناسد و از آنجا که آبخیزداری اقدام ملی برای کاهش محرومیت شناسایی شده است، از این محل ۲۴۰۰ میلیارد تومان اعتبار دریافت می‌کنیم.

جزی بیان کرد: بعضی استان‌ها پول محرومیت‌زدایی نمی‌گیرند باید برای همه شهرستان‌ها این اعتبار در نظر گرفته شود.

به گفته وی، با اجرای طرح‌های آبخیزداری در برخی نقاط کشور حداقل تا سه برابر افزایش دبی قنات‌ها را داشتیم.

مدیر کل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها تاکید کرد: در کشور ما موضوع خاک مهم است. خاک از آب مهمتر است اما همواره دنبال حکمرانی آب هستیم. در حالی که آب وابسته به منابع اصلی است که آن را در خود نگه می‌دارند. پوشش گیاهی و خاک برای نگهداری آب بسیار مهم است.

وی افزود: کشوری که طی هفتصد سال، یک سانیتمتر خاک در آن ایجاد می‌شود، سالانه مقدار زیادی خاک ازدست می‌دهد. ما باید روی حفاظت خاک با حفظ جنگل و ارتقای پوشش گیاهی کار کنیم. موضوع حفاظت خاک خیلی مهم است.

جزی فرونشست زمین را تهدید خاموش در کشور ما اعلام کرد و گفت: در همه استان‌های کشور شاهد فرونشست هستیم. اگر این روند ادامه یابد، با مشکل مواجه می‌شویم. تغذیه آبخوان‌ها به جلوگیری از فرونشست کمک می‌کند.

**استفاده از نوآوری در منابع طبیعی

حمیدرضا سلیمانی رئیس مرکز نوآوری و فن‌آوری سازمان جنگل‌ها نیز در این نشست عنوان کرد: در دهه‌های گذشته به دلایل مختلف مثل رشد جمعیت و غیره، الگوهای نامتوازن توسعه، فشارهای مضاعفی را به عرصه‌های طبیعی کشور وارد کرده است. با این فشارها عرصه‌های طبیعی دچار چالش‌های جدی شده‌اند.

وی با اشاره به اینکه سازمان جنگل‌ها وظیفه حاکمیتی به عهده دارد، یادآور شد: شرایط نامناسب منابع انسانی در این سازمان و ریسک‌های متعدد محیطی که دردهه گذشته، شرایط را به سمت حدی پیس می‌برد. این شرایط حدی که امروز با آن مواجه‌ایم شامل خشکسالی طولانی، سیلاب‌ها و غیره تهدیدها و خطراتی به دنبال دارد.

سلیمانی گفت: اگر با همان نگاه سنتی به فعالیت‌های سازمان جنگل‌ها نگاه کنیم و فعالیت‌ها را پیش ببریم، با چالش مواجه می‌شویم. استفاده از نوآوری می‌تواند کمک حال ما باشد. سازمان جنگل‌ها در انتهای سال ۹۹ یک تفاهم نامه‌ای با معاونت علمی و فن‌آوری ریاست جمهوری امضا کرد که یکی از بندهای آن تشکیل مرکز فن‌آوری و نوآوری بود.

وی افزود: عرصه‌های فعالیت و زمینه کار در منابع طبیعی گسترده است و به این ترتیب، این امکان وجود دارد که از بضاعت داخلی سازمان جنگل‌ها یا توان بخش خصوصی، مراکز تحقیقاتی و غیره به نحو مطلوب استفاده کنیم.